ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ, ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Αθήνα, 15 Φεβρουαρίου 2011
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι, εκπρόσωποι φορέων, συνάδελφοι Βουλευτές, Υπουργοί, χαίρομαι ιδιαίτερα που βρίσκομαι σε ένα γνώριμο χώρο, όχι κτιριακά, αλλά τουλάχιστον ως αντικείμενο, καθώς και με πολλούς γνωστούς και φίλους, με τους οποίους έχω δουλέψει και παλαιότερα, δίνοντας μάχες για την παιδεία.
Δίνουμε βέβαια, εδώ και ενάμισι χρόνο, μια άλλη μάχη, όλοι μαζί. Όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες καταβάλουμε μια υπεράνθρωπη προσπάθεια, έναν αγώνα υπέρ πάντων, για να αλλάξουμε την πατρίδα μας προς το καλύτερο. Αυτή είναι η δική μας προσπάθεια. Είναι δική μας η προσπάθεια και αν τα καταφέρουμε και είμαστε σε καλό δρόμο, θα είναι δική μας και η επιτυχία, του καθενός μας - του Ελληνικού λαού, της κοινωνίας, των κοινωνικών εταίρων και φορέων, τελικά, του κάθε πολίτη.
Αυτή την προσπάθεια, απαιτούμε να τη σέβονται όλοι. Πρώτα απ’ όλα, διότι αποδείξαμε, παρά τις αντίθετες προφητείες, παρά τις σχεδόν ρατσιστικές αναλύσεις για το τι εστί Έλληνας, παρά τις αντίξοες συνθήκες, ότι μπορούμε να υλοποιούμε με επιτυχία ένα από τα δυσκολότερα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής που υπήρξε ποτέ στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Δεύτερον, αποδείξαμε ότι δεν σταθήκαμε και δεν στεκόμαστε στο πρόσκαιρο, δηλαδή στο να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας απέναντι στους δανειστές μας. Τα μεγάλα, πράγματι, χρέη και ελλείμματα, αυτό ναι, αποτελεί υποχρέωσή μας. Ένα χρέος από το παρελθόν, που φορτώθηκε, βεβαίως, σε αυτή τη νεοεκλεγμένη Κυβέρνηση, να το διαχειριστεί.
Εμείς, όμως, έχουμε και τη βούληση και την αποφασιστικότητα να κάνουμε τις αλλαγές, τις ριζικές αλλαγές, που να αντιμετωπίζουν τις ρίζες των προβλημάτων μας, όχι μόνο τα επιφαινόμενα, ώστε να μην βρεθούμε ποτέ ξανά στο μέλλον με τέτοια ελλείμματα και χρέη. Ελλείμματα και χρέη, που μεταφράζονται πολύ απλά σε επιτηρήσεις, σε εξαρτήσεις, σε δουλείες, σε μνημόνια, σε «τρόικες».
Το είπα ξεκάθαρα και την προηγούμενη Παρασκευή στη Βουλή. Κανείς μας δεν είναι περήφανος, καμία Ελληνίδα, κανένας Έλληνας, που κάθε τρεις και λίγο έρχονται κάποιοι κύριοι και ελέγχουν και αξιολογούν την πορεία του έργου μας. Και μάλιστα, ενός έργου, αλλά και αποφάσεων, που θα έπρεπε να είναι αυτονόητες σε μια ευνομούμενη χώρα.
Κανένας μας δεν είναι περήφανος, που καταφέραμε η Ελλάδα να βρίσκεται σήμερα υπό επιτήρηση. Μια μορφή κηδεμονίας, αν θέλετε. Επιτηρήσεις δύο - μία το 2004 και μία λόγω του ελλείμματος και χρέους του 2009, της προηγούμενης κυβέρνησης. Αυτές τις δύο επιτηρήσεις ζούμε σήμερα και τις ζούμε κάτω από τα φώτα της παγκόσμιας δημοσιότητας και αξιολόγησης.
Στόχος μας, στόχος της Κυβέρνησης, στόχος δικός μου και προσωπικά, είναι να απελευθερωθούμε και να αποκτήσουμε το συντομότερο - και το τονίζω, το συντομότερο - μια πορεία που θα βασίζεται στις δικές μας δυνάμεις και μόνο. Να απαλλάξουμε οριστικά την πατρίδα μας από επιτηρήσεις και εξαρτήσεις. Αυτός είναι ο στόχος.
Βέβαια, δεν γίνεται απλά με φωνές. Χρειάζεται να κάνουμε μεγάλες και ανατρεπτικές αλλαγές και αυτό κάνουμε. Προχωρούμε και κάνουμε, με δική μας βούληση, με δική μας πρωτοβουλία, αυτές τις αλλαγές, επειδή εμείς θέλουμε να αλλάξουμε.
Από τη μια, αντιμετωπίζουμε το παρελθόν μας, πληρώνοντας τα σπασμένα. Από την άλλη, αλλάζουμε την Ελλάδα, για να εγγυηθούμε και το σήμερα και το αύριο. Και έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε, παρά τις δύσκολες αποφάσεις που έπρεπε να πάρουμε, όπως και θα συνεχίσουμε να το αποδεικνύουμε, μέχρι να ανακάμψει η οικονομία μας, μέχρι να αλλάξουμε οριστικά το κράτος μας, μέχρι να δημιουργήσουμε μια κοινωνία δικαιωμάτων για όλους, μια βιώσιμη και δυνατή οικονομία.
Και την προσπάθεια αυτή, την κάνουμε παρά τις δυσκολίες, με αξιοπρέπεια συλλογική, αλλά και προσωπική, του κάθε πολίτη ξεχωριστά, αποκαθιστώντας, κάθε μέρα που περνά όλο και περισσότερο, την αξιοπιστία της χώρας μας.
Το λιγότερο που ζητούμε; Δεν είναι η ελεημοσύνη, είναι ο σεβασμός. Σεβασμός στις δύσκολες θυσίες όλων μας. Το λιγότερο, λοιπόν, που αξίζουμε, όχι η Κυβέρνηση, όχι εγώ, όχι οι Υπουργοί, αλλά ο Ελληνικός λαός, είναι σεβασμός γι΄ αυτή την προσπάθεια από όλους. Δεν θα αφήσουμε κανέναν να θίξει την αξιοπρέπεια του Ελληνικού λαού.
Φίλες και φίλοι, κυρίες και κύριοι, ως προς αυτό, το τονίζω και σήμερα, όπως το τόνισα και απέναντι στους ίδιους τους εταίρους μας: η Ελλάδα θα αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της. Και δεν χρειάζεται, ούτε ιδιαίτερες συμβουλές, ούτε παραινέσεις, όπως αυτές που σημειώθηκαν τις προηγούμενες μέρες.
Μπορεί να έχουμε υποχρεώσεις απέναντι στους δανειστές μας, προφανώς θα τις τηρήσουμε και θα τις τιμήσουμε, τον τρόπο, όμως, με τον οποίο θα το κάνουμε, τον αποφασίζουμε εμείς.
Όπως για παράδειγμα, την τύχη της δημόσιας γης. Πάγια θέση μας είναι - και το επαναλαμβάνω για όσους, εντός ή και εκτός Ελλάδας, δεν το έχουν συνειδητοποιήσει - ότι ναι, θα αξιοποιήσουμε τη δημόσια περιουσία. Θα αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη. Θα αξιοποιηθεί για την αποκλιμάκωση του χρέους. Θα αξιοποιηθεί για να αντισταθμίσει μέτρα, όπως της μείωσης μισθών και συντάξεων, αλλά κανείς μας να μην συγχέει τον όρο «αξιοποίηση» με τον όρο «πώληση».
Η Ελλάδα δεν πουλάει τη γη της. Επενδύει, αξιοποιεί, αλλά παράλληλα προστατεύει την περιουσία της, που δεν ανήκει σε κανέναν άλλον, παρά μόνο στους ίδιους τους πολίτες. Στις γενιές που έφυγαν και στις γενιές που έρχονται.
Και για το λόγο αυτό, σήμερα, προτείνω ένα νόμο, για να απαντήσουμε με πράξεις σε κάθε καλοπροαίρετο ή κακοπροαίρετο, ότι η δημόσια γη δεν πωλείται, ούτε μεταβιβάζεται, ούτε ανταλλάσσεται, όπως μπορεί να έγινε με το Βατοπαίδι.
Θα καταθέσουμε νόμο, που θα κατοχυρώνει μια και για πάντα τη δημόσια γη. Και θα ζητήσω από όλα τα κόμματα της Βουλής να τον ψηφίσουν, μετά από ουσιαστικό διάλογο που θα προηγηθεί. Στο πλαίσιο της Αναθεώρησης, αυτή η ρήτρα θα πάρει συνταγματική ισχύ. Και σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μόνο μετά από απόφαση της ίδιας της Βουλής, ακόμα και για μικρή ιδιοκτησία του Δημοσίου, θα μπορεί η Βουλή να έχει το δικαίωμα να άρει αυτή την απαγόρευση.
Απαντάμε έτσι και στη συγκυρία, καθώς μερικοί ίσως νομίζουν ότι θα ήταν εύκολη η εκποίηση δημόσιας γης, ακριβώς λόγω της αδυναμίας στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, αλλά απαντάμε και σε ένα χρόνιο πρόβλημα της ελληνικής πολιτικής ζωής και του δημόσιου βίου.
Είναι μια απόφαση ιστορικής σημασίας, για μια χώρα που δεν είχε πολιτική γης και όπου βασίλευε, δυστυχώς και εδώ, η αυθαιρεσία.
Κυρίες και κύριοι, σήμερα, δεν είναι ώρα να μιλήσουμε ξανά για ευθύνες του παρελθόντος, για το πώς οδηγηθήκαμε εδώ και ποιοι ευθύνονται. Είναι ώρα, όμως, μιας και βρισκόμαστε εδώ σήμερα, να μιλήσουμε για τη δια βίου μάθηση, να μιλήσουμε ακόμα και για το «δια βίου μάθημα» που ζούμε, ώστε να μην φτάσουμε ποτέ ξανά στο μέλλον εδώ.
Ένα μάθημα, που λέει ότι δεν πρέπει με καμία δύναμη να αφήσουμε την Ελλάδα να επιστρέψει στις συνήθειες και τις παθογένειες, που την οδήγησαν εδώ. Ένα μάθημα, που λέει, επίσης, ότι όσο πιο γρήγορα αλλάξουμε την πατρίδα μας, τόσο πιο γρήγορα θα απαλλαγούμε οριστικά και αμετάκλητα από μνημόνια, επιτηρήσεις και δανειστές.
Σκεφτείτε ένα υποθετικό παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι, με κάποιο μαγικό τρόπο, σήμερα, η Ελλάδα είχε μηδενικό χρέος και μηδενικό έλλειμμα, ότι ξεκινούσαμε χωρίς κανένα βάρος. Θα λέγαμε, δεν χρειάζεται να αλλάξει η Ελλάδα; Το αντίθετο. Αν δεν αλλάζαμε τίποτα, φίλες και φίλοι, είναι νομοτέλεια ότι, σε ένα μικρό ή έστω ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, θα βρισκόμασταν και πάλι εκεί όπου βρεθήκαμε σήμερα.
Και δεν μας ενδιαφέρει απλώς να μείνουμε στάσιμοι, αλλά δεν θέλουμε να μείνουμε στάσιμοι, ακριβώς διότι πρέπει να αλλάξουμε τη χώρα μας. Μας νοιάζει να δούμε μπροστά μας και να αλλάξουμε την πατρίδα μας, προς όφελος, και δικό μας, αλλά και των γενιών που έρχονται, και δεν χρωστούν τίποτα να πληρώνουν τα σφάλματα προηγούμενων γενιών.
Και το κάνουμε με δικές μας αποφάσεις, προς όφελος δικό μας. Προς όφελος των Ελλήνων πολιτών. Η προσπάθεια δεν αφορά απλώς στη δημοσιονομική κρίση, αλλά γίνεται για να γυρίσουμε οριστικά σελίδα. Να χτίσουμε όλοι μαζί μια πατρίδα, που δεν θα κινδυνεύσει ποτέ ξανά από ανάλογες κρίσεις. Μια πατρίδα, που μπορεί να πρωταγωνιστεί - όπως κάνουμε σήμερα - στις εξελίξεις και να προσφέρει σε κάθε πολίτη, κάθε εργαζόμενο, κάθε μητέρα, κάθε νέο, ουσιαστικά δικαιώματα, την ευκαιρία να διαμορφώσει τη ζωή του όπως θέλει, μέσα σε συνθήκες όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ασφάλειας, προστασίας και δημιουργίας.
Για να σταθούμε στις δικές μας δυνάμεις, όπως λέμε, και όχι σε δάνειες δυνάμεις, πρέπει να επενδύσουμε σε ό,τι καλύτερο έχουμε: στον άνθρωπο. Και αυτή είναι η σημασία της παιδείας, θα έλεγα της δια βίου παιδείας, να επενδύσουμε στο ανθρώπινο δυναμικό μας. Όταν μιλάμε π.χ. για την ανταγωνιστικότητα, δεν μπορούμε να περιοριστούμε στο λεγόμενο «κόστος εργασίας».
Ούτε μπορούμε να ακολουθήσουμε ένα μοντέλο, όπως αυτό που κυριαρχεί σε πολλές χώρες, οι οποίες μας ανταγωνίζονται, σε Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική. Ένα μοντέλο, τα χαρακτηριστικά του οποίου είναι η έλλειψη συλλογικών διαπραγματεύσεων, η έλλειψη βασικών κοινωνικών υπηρεσιών, η έλλειψη ακόμα και Δημοκρατίας, σε πολλές χώρες, καθώς και η ευκολία υποβάθμισης του περιβάλλοντος για λόγους παραγωγής, όλα αυτά, που δίνουν σε αυτές τις χώρες ένα προσωρινό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Δεν μπορεί να είναι αυτό το μοντέλο, που εμείς θα ακολουθήσουμε. Γι’ αυτό, για εμάς, ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα σημαίνει υπεραξία, η οποία θα υπάρξει από την ποιότητα της παραγωγής, από την ποιότητα των υπηρεσιών μας. Από την αξία του προϊόντος και των υπηρεσιών μας. Από την καινοτόμο προσέγγιση, τη συνεχή έρευνα, την εφαρμοσμένη έρευνα στην παραγωγή, που θα συνδέεται με τα σχολεία και τα Πανεπιστήμια.
Από την ανάδειξη όλων των δικών μας, όχι μόνο συγκριτικών πλεονεκτημάτων, που έχει η Ελλάδα, αλλά και της ελληνικής και, ακόμα περισσότερο, της τοπικής ταυτότητας κάθε περιοχής, στα προϊόντα μας, στις υπηρεσίες μας, στην καθημερινή μας ζωή.
Άρα, χρειαζόμαστε ένα εκπαιδευτικό σύστημα, που συνδέεται με την παραγωγή και με πολύ διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Ένα σύστημα, που δεν βγάζει ανθρώπους-«καλούπια», αλλά ανθρώπους δημιουργικούς, πολυμήχανους, με δυνατότητες συνεχούς εξέλιξης, που ξεφεύγουν από τα όρια της συγκεκριμένης τους εξειδίκευσης, που μπορούν να κοιτούν και άλλους ορίζοντες, που μπορούν να αναλύουν και άλλα φαινόμενα, που μπορούν να ερευνούν στην καθημερινή τους ζωή, είτε στο σχολείο, είτε στην παραγωγή, είτε στην υπηρεσία.
Για να αναδείξουμε αξίες και δυνατότητες της χώρας μας. Ναι, αυτή είναι η χώρα που δεν θα χρειαστεί δάνειες δυνάμεις. Είναι η Ελλάδα των αξιών. Και αυτή η Ελλάδα των αξιών περνά μέσα από την εκπαίδευση, τα σχολεία και τη δια βίου εκπαίδευση.
Δυστυχώς, όμως, μέχρι σήμερα, δεν είναι αυτή η λειτουργία των σχολείων μας. Χρειάζεται μια άλλη φιλοσοφία. Ένα σχολείο ανοιχτό, ένα σχολείο ελεύθερο, ένα σχολείο δημιουργικό, ένα σχολείο ανθρωπιάς, αλλά και ένα σχολείο ή, αν θέλετε, μια εκπαίδευση παντού, σε κάθε φάση και χώρο της ζωής μας, ένα στήριγμα δια βίου.
Γιατί μέσα από τη δια βίου μάθηση, βλέπουμε μια άλλη προσέγγιση και φιλοσοφία, πολύ διαφορετική από αυτήν του κλασικού σχολείου, αυτού που γνωρίζουμε όλοι μας. Ακριβώς αυτή η φιλοσοφία, αυτή η διαφορετική φιλοσοφία, θέλουμε να διαπερνά ολόκληρο το εκπαιδευτικό μας σύστημα, πόσο μάλλον την ίδια μας τη ζωή.
Και αποτελεί για μένα βαθειά πεποίθηση, ότι η δια βίου μάθηση είναι ένα από τα βασικά εργαλεία για οικονομική ανάπτυξη, για κοινωνική ανάπτυξη και για πρόοδο του κάθε πολίτη χωριστά.
Σε όλη τη διάρκεια της πολιτικής μου σταδιοδρομίας, αγωνίστηκα γι’ αυτό το θεσμό και γι’ αυτούς τους στόχους, το ανέφερε και η Άννα Διαμαντοπούλου, όταν εκλέχθηκα βουλευτής, αλλά και μετά, ως Υφυπουργός Λαϊκής Επιμόρφωσης. Ως Υπουργός Παιδείας, εγκαινίασα το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Όταν ανέλαβα την Προεδρία του ΠΑΣΟΚ, ένα από τα πρώτα μέτρα που πήρα ήταν η ίδρυση του Ινστιτούτου Επιμόρφωσης. Ως Πρωθυπουργός, έδωσα άμεσα κατεύθυνση για να αναβαθμιστεί και να επεκταθεί ο θεσμός της δια βίου μάθησης.
Και χαίρομαι για τη σημερινή εκδήλωση. Χαίρομαι για τη στενή συνεργασία των Υπουργείων Εργασίας και Παιδείας. Για την αναβάθμιση του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, ως βασικό στοιχείο για την αναβάθμιση του ρόλου του δημόσιου λειτουργού. Και συμβολικά, μάλιστα, όπως και ουσιαστικά, το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, μετονομάστηκε σε Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων.
Η δια βίου μάθηση είναι στον πυρήνα των αλλαγών που κάνουμε. Γιατί; Γιατί χρειαζόμαστε σήμερα την ουσιαστική, ενεργή συμμετοχή του πολίτη. Όχι την ανοχή ή την ψήφο του, κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά τη συμμετοχή του σε αυτές τις αλλαγές. Και αυτό, γιατί τα προβλήματα είναι πλέον και πολύπλοκα, αλλά και δεν αντιμετωπίζονται απλά με άνωθεν εντολές, εγκυκλίους και νόμους. Αυτά μπορεί να είναι απαραίτητα, δεν είναι όμως αρκετά.
Αυτές οι αλλαγές, δεν είναι απλές προκλήσεις για την εκπαίδευση, αλλά είναι εκπαίδευση για την ίδια τη Δημοκρατία μας, για τους ίδιους τους θεσμούς μας. Το λέω αυτό, γιατί βρίσκομαι μπροστά σε εκπροσώπους πολλών φορέων της χώρας μας και, ο ρόλος ο δικός σας, ως ηγεσία αυτών των φορέων, είναι διαφορετικός, όπως και καθενός μας που βρίσκεται σε μια ηγετική θέση.
Ποιος ήταν παλιά ο ρόλος μας, σε μια διαφορετική, πιο δομημένη βιομηχανική κοινωνία; Και ποιος σήμερα; Αλλάζει αυτός ο ρόλος. Παλιά, μας θεωρούσαν καθοδηγητές, ηγέτες που θα αποφάσιζαν σχεδόν για όλα. Να δώσουμε το πρόσταγμα, πάντα βεβαίως, σε μια Δημοκρατία, μετά από συζήτηση και σύγκρουση, αλλά ήταν η ηγεσία που αποφάσιζε.
Σήμερα, καλούμαστε να επιλέξουμε δύο διαφορετικούς ρόλους και δρόμους ως ηγεσίες, είτε μιας χώρας, είτε ενός φορέα. Μπροστά στις μεγάλες εξελίξεις, καλούμαστε είτε να επιλέξουμε την πολιτική του φόβου, για να μπορούμε να χειραγωγήσουμε και να ελέγξουμε τον πολίτη, μέσα από το φόβο και την αμάθεια βεβαίως ή, από την άλλη, να επιλέξουμε το ρόλο του εμψυχωτή, του παιδαγωγού, μπροστά στα πολύπλοκα προβλήματα που υπάρχουν στην κοινωνία. Έτσι, αυτή η λογική θα ήταν να αξιοποιήσουμε εργαλεία, που χειραφετούν και δεν χειραγωγούν, μέσα από τη μόρφωση, την πληροφόρηση και την ενδυνάμωση του πολίτη.
Ή θα δώσουμε εμείς, εσείς, τα μέλη σας, όλες τις δυνατότητες στους πολίτες, ώστε να γίνουν κυρίαρχα και ενεργά άτομα, που συμμετέχουν, ή σιγά - σιγά, θα μας βλέπουν ως απομεινάρια ενός αρτηριοσκληρωτικού παρελθόντος. Και αυτό, γιατί οι εξελίξεις είναι τόσο γρήγορες και εκκωφαντικές, που ο πολίτης θέλει να αποκτήσει, αλλά και να απελευθερώσει δυνατότητες γρήγορα, θέλει να αλλάζει γρήγορα, να εξελίσσεται γρήγορα, να μαθαίνει γρήγορα και να λύνει προβλήματα γρήγορα.
Και εμείς, μέσα σε παλιές δομές, πολλές φορές, του φαινόμαστε πολύ μακριά. Ο πολίτης χρειάζεται να αποκτά σιγά - σιγά τα εργαλεία οργάνωσης της κοινωνίας, αλλά και της επικοινωνίας, που είναι τόσο γρήγορα, που θα παρακάμπτουν παλιές δομές, νοοτροπίες και πρακτικές. Θα παρακάμπτουν κατεστημένα, μαζί με αντιλήψεις, που αυτά κουβαλούν.
Ποιος είναι λοιπόν ο ρόλος μας και ο ρόλος σας, σήμερα; Θα τη σταματήσουμε αυτή την εξέλιξη, που υπάρχει στις τεχνολογίες, στην επικοινωνία, στην παγκοσμιοποίηση; Θα τη φοβηθούμε; Πρέπει να την ελέγξουμε; Να τη σταματήσουμε; Νομίζω, δεν μπορούμε. Μπορούμε όμως να την εξανθρωπίσουμε. Να βάλουμε τον άνθρωπο στο επίκεντρο. Να βοηθήσουμε τον πολίτη, να βοηθήσουμε στη χειραφέτηση της κοινωνίας μας, να δώσουμε ό,τι καλύτερο στον πολίτη για να αντεπεξέλθει με δυναμισμό, να απελευθερώσουμε το δυναμικό και να στηρίξουμε τον αδύναμο. Να δώσουμε τη γνώση, την ελευθερία, αλλά και την αίσθηση ευθύνης για τις πράξεις του.
Αυτό είναι το νόημα ενός νέου εκπαιδευτικού συστήματος και είναι ένα νόημα, που ταιριάζει πολύ με τη φιλοσοφία τής δια βίου εκπαίδευσης. Ένα σχολείο, που θα αναδεικνύει και θα καλλιεργεί τις δυνάμεις μας, την Ελλάδα των αξιών, που θα δημιουργεί την ικανότητα, ώστε να μπορεί ο πολίτης να συμμετέχει δια βίου. Να διαπραγματευτεί, όχι μόνο την ειδικότητά του, αλλά και στο σύνολο των ζητημάτων που θα βρει μπροστά του, στην κοινωνία.
Ένα σχολείο, που θα εγγυάται την επιβίωση του πολίτη στη σημερινή εποχή. Πώς φτιάχνεις οικογένεια. Ποια είναι η υγιεινή διατροφή, η ελληνική, η μεσογειακή, η κρητική διατροφή. Πώς αντιμετωπίζεις μια οικονομική κρίση, πώς διαχειρίζεσαι τα οικονομικά σου. Πώς μεγαλώνεις τα παιδιά σου. Πώς φροντίζεις την υγεία σου. Πώς αντιμετωπίζεις τα ναρκωτικά, το κάπνισμα, το αλκοόλ. Πώς αθλείσαι συστηματικά. Πώς «σερφάρεις» στο Διαδίκτυο, για να βρεις και να αξιολογήσεις μια πληροφορία.
Πώς συμμετέχεις στο Δήμο σου. Πώς μπορείς να προσφέρεις στον συνάνθρωπό σου. Πώς δημιουργείς και διοικείς μια επιχείρηση. Ποια η ιστορία, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, οι μύθοι, τα μνημεία του τόπου σου. Πώς γράφεις μουσική, πώς γράφεις ένα ποίημα, πώς χαίρεσαι και ερμηνεύεις ένα βιβλίο, μια ζωγραφιά, τον έρωτα, ένα έργο τέχνης, έναν άλλο πολιτισμό, μια άλλη γλώσσα. Τον διπλανό σου.
Λίγα, αν όχι τίποτα απ’ αυτά που ανέφερα, διδάσκονται στη σημερινή εκπαίδευση. Τυχαία, μπορεί να τα μαθαίνουμε. Μια εκπαίδευση, που θέλησε να απαντήσει στη βιομηχανική επανάσταση, οργανώνοντας ένα πειθήνιο εργατικό δυναμικό, αντί να αναδεικνύει τη δημιουργικότητα, τη συλλογικότητα, τη συλλογική, αλλά και την ατομική ικανότητα του καθενός.
Αυτή η εκπαίδευση, σήμερα, δεν μας δίνει όχι μόνο τα εργαλεία για να αποκτήσουμε τις απαραίτητες γνώσεις, αλλά δεν μας δίνει και την ικανότητα να αξιολογούμε τις τεράστιες εξουσίες, που έχουμε στα χέρια μας - και έχουμε τεράστιες εξουσίες - δηλαδή, ένα εκπαιδευτικό σύστημα, που να διαμορφώνει αρχές και αξίες, για να λειτουργεί με συνοχή η Δημοκρατία μας.
Και αυτό γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο, αν σκεφτεί κανείς ότι η ανθρωπότητα έχει όλο και περισσότερες δυνατότητες και εξουσίες, αλλά και τεράστιες γνώσεις, που είτε δεν τις αποκτά ο φοιτητής - μαθητής, είτε δεν ξέρει ακόμα να τις αξιοποιεί σωστά.
Ίσως να ήταν πιο εύκολο, όταν ο Αδάμ και η Εύα έπρεπε να διαχειριστούν τη γνώση που θα αποκτούσαν, τρώγοντας τον απαγορευμένο καρπό, ή όταν ο Προμηθέας έφερε τη φωτιά, αλλά τα πράγματα έχουν γίνει πολύ πιο πολύπλοκα, όταν ξεκίνησε η ανθρωπότητα να χρησιμοποιεί πια το κάρβουνο, το πετρέλαιο, για την ενέργεια και την παραγωγή μας, αλλάζοντας το κλίμα. Ή όταν ο Αϊνστάιν ανακάλυψε την πυρηνική ενέργεια, δίνοντας μια τεράστια εξουσία στον άνθρωπο, που μπορούσε να καταστρέψει την ανθρωπότητα. Ή όταν ο Mark Zuckerberg ίδρυσε το Facebook, δίνοντας νέες εξουσίες συμμετοχής στους πολίτες, όπως είδαμε πρόσφατα στην Αίγυπτο και όχι μόνο.
Σε αυτά τα ερωτήματα, πρέπει να απαντήσει σήμερα η παιδεία: στην αξιοποίηση της τεράστιας πληροφορίας, αλλά ακόμα περισσότερο στα ηθικά διλήμματα που τίθενται, από την εξέλιξη της γνώσης, για την ανθρωπότητα.
Την εξουσία που λέγεται «γνώση», όπως είπαν και οι προηγούμενοι, πρέπει να την κάνουμε κοινοκτημοσύνη, να την κοινωνικοποιήσουμε, αλλά και να μπορεί ο κάθε πολίτης να την αξιολογεί και να την χρησιμοποιεί για το συνολικό καλό.
Και στη σημερινή οικονομική κρίση, ιδιαίτερα στη χώρα μας, το ερώτημα για εμάς είναι: πώς αξιοποιούμε αυτή τη συσσωρευμένη γνώση της ανθρωπότητας, αλλά και τη δική μας, τοπική, περιφερειακή και εθνική γνώση, για να κάνουμε την κοινωνία πιο ανθρώπινη. Μια ανάπτυξη, που να σέβεται το περιβάλλον, να αξιοποιεί τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα σε μια παγκόσμια οικονομία, να δίνει το προβάδισμα στα ελληνικά προϊόντα στις διεθνείς αγορές και να αναδεικνύει ό,τι καλύτερο έχει η Ελλάδα και ο Ελληνισμός.
Γι' αυτό, προωθούμε ένα νέο μοντέλο οικονομίας, με έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη, στηρίζουμε την πρωτοβουλία, την καινοτομία, τη δημιουργία, την επιχειρηματικότητα και απελευθερώνουμε κλειστά επαγγέλματα. Όλα αυτά, όμως, για να είναι αποτελεσματικά, πρέπει να συνδέονται με μία δημιουργική στροφή ολόκληρης της κοινωνίας μας.
Δική μας ευθύνη είναι, πάνω απ' όλα, αυτή την ευκαιρία να την έχουν όλοι οι πολίτες, ευκαιρία παιδείας και δια βίου γνώσης, ανεξάρτητα από το εισόδημά τους, ανεξάρτητα από το φύλο τους, ανεξάρτητα από το αν γεννήθηκαν σε μια ευκατάστατη ή σε μια φτωχή οικογένεια, ανεξάρτητα από το αν γεννήθηκαν και ζουν στην Αθήνα, ή σε ένα απομακρυσμένο χωριό μιας δύσβατης περιοχής της Ελλάδας.
Πρώτο μέλημά μας είναι να αλλάξουμε την εκπαίδευση στη χώρα μας. Αυτό σημαίνει ότι η μάθηση ξεφεύγει από τα γνωστά πλαίσια, ότι μπορούμε σε όλη μας τη ζωή να έχουμε μορφές οργανωμένης, συστηματικής και στοχευμένης δια βίου μάθησης, με πολλές μορφές. Είναι ο παραδοσιακός τρόπος, τα θρανία του σχολείου ή του Πανεπιστημίου, αλλά υπάρχουν πια και τόσες άλλες μορφές.
Σε άλλες χώρες, είναι οργανωμένες παρέες που διαβάζουν μαζί βιβλία, αλλού είναι η επαναφορά στις αίθουσες των Πανεπιστημίων και των ΤΕΙ, σε μια δεύτερη φάση της ζωής. Αλλού, είναι η εξ αποστάσεως - ακόμη και μέσω Διαδικτύου, σήμερα - μάθηση. Στα Πανεπιστήμια, μπορεί πια να παρακολουθεί κανείς τους καλύτερους Καθηγητές του κόσμου, μέσα από το Διαδίκτυο. Έτσι, γίνεται κοινή κτήση, γίνεται κοινοκτημοσύνη η παγκόσμια γνώση. Και εμείς, προχωρούμε το Ψηφιακό Λύκειο, το Ψηφιακό Σχολείο, αλλά και το Ψηφιακό Πανεπιστήμιο, όπως και το ηλεκτρονικό βιβλίο.
Αλλού, θα είναι η ενδοϋπηρεσιακή εκπαίδευση, η ενδοεργοστασιακή κατάρτιση και μάθηση, αλλού θα είναι η αυτομόρφωση και όλα αυτά μπορούν να οργανώνονται, όχι μόνο από τα γνωστά Ιδρύματα, αλλά από τους πάντες. Και επειδή εσείς είστε οι εκπρόσωποι συλλογικών και κοινωνικών φορέων, θέλω να τονίσω ότι δεν υπάρχει φορέας που να μην μπορεί να συμβάλει σ' αυτή την προσπάθεια.
Μάλιστα, θα έλεγα και θα σας παρότρυνα: οργανώστε, σκεφτείτε κάθε πρόβλημα και κάθε ανάγκη που έχει ο φορέας σας, καθώς και τις νέες εξελίξεις, και σκεφτείτε πώς θα οργανώσετε τις δικές σας, δια βίου δομές. Και βεβαίως, άκουσα από τους φορείς, την ΓΣΕΕ, τον ΣΕΒ, ότι κάνουν μια τέτοια, μεγάλη προσπάθεια - και μπράβο τους.
Πρέπει αυτό, όμως, να διαπεράσει ολόκληρη την κοινωνία, είτε είναι ο Δήμος, είτε είναι το συνδικάτο, είτε είναι μια επιχείρηση, είτε είναι μεγάλες επιχειρήσεις, όπως η ΔΕΗ και ο ΟΤΕ, είτε είναι μια κρατική υπηρεσία, ένα κόμμα, μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση, ένα Ίδρυμα, μια τηλεόραση, ένα ραδιόφωνο. Και βέβαια, και τα ίδια τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα πρέπει να αλλάξουν, για να προσαρμοστούν σ' αυτή τη δια βίου εκπαίδευση, που σπανίζει στη χώρα μας.
Είδατε τα ΑΕΙ ή τα ΤΕΙ, ή ακόμα και τα σχολεία μας στη γειτονιά, να δίνουν μαθήματα για ενήλικες, για ομάδες πολιτών, για ανέργους, για μετεκπαιδεύσεις; Πολύ σπάνια και, συνήθως, με ατομική πρωτοβουλία, εκείνων που θέλουν να μπουν σε ένα παραδοσιακό πρόγραμμα.
Εγώ λοιπόν προτείνω, να σκεφτεί ο κάθε φορέας πώς θα οργανώσει μαθήματα και δομές δια βίου εκπαίδευσης, για τους ενδιαφερόμενους εντός ή και εκτός του φορέα του. Γιατί στη Θράκη, στην Ήπειρο ή στην Πελοπόννησο, μέσα από τη νέα Περιφέρεια, να μην οργανώσει το ΤΕΙ, το ΑΕΙ, μαθήματα για αγρότες, για επιχειρηματίες, για νέους ανέργους, για μετανάστες, ανάλογα με τις ανάγκες τους, μαζί με τους κοινωνικούς εταίρους και με ανάλογες υπηρεσίες, όπως του ΟΑΕΔ;
Δυστυχώς, αυτή η παράδοση δεν υπάρχει. Και δεν υπήρχε, διότι είχαμε ένα σύστημα πελατειακού κρατισμού ή καπιταλισμού, όπως θέλετε να το ονομάσουμε. Τι δημιουργούσε αυτό; Δημιουργούσε το κλίμα και την πεποίθηση ότι, δεν χρειάζεται τίποτα άλλο μετά το τυπικό πτυχίο, πέρα από το μέσο και τη σχέση, παρά μόνο μια νέα σχέση, μια καλή σχέση, με κάποιον στην εξουσία. Άρα, η γνώση ήταν περιττή, ή η συνεχής γνώση ήταν και ανούσια, χαμένος χρόνος. Και αυτό, στέρησε τρομακτικά την ελληνική κοινωνία από ουσιαστική και συνεχή δια βίου εκπαίδευση.
Εμείς αλλάζουμε τις δομές. Δίνουμε δυνατότητες, απελευθερώνουμε, περνάμε σε αξιοκρατικές λειτουργίες και αυτό θα δώσει νέα ώθηση και στην εκπαίδευση, και στη δια βίου παιδεία. Γιατί πρέπει να σπάσει αυτή η αντίληψη, πρέπει να απελευθερωθεί το λιμνάζον δυναμικό της χώρας μας - και είναι πολύ μεγάλο - και η δια βίου μάθηση μπορεί και θα συμβάλλει αποφασιστικά.
Μπορεί να προσφέρει στο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, σε πολλούς κρίσιμους τομείς. Σε άνεργους, σε γνώσεις και δεξιότητες. Στην κοινωνική συνοχή, στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Σε νέες ευκαιρίες για όλους.
Θα δώσει το δικαίωμα στη γνώση για όλους, αλλά και τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουμε πιο σύνθετα προβλήματα, όπως είναι οι κοινωνικές αλληλεξαρτήσεις, ο σεβασμός απέναντι στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης, σε κοινωνίες που, αντικειμενικά πια, σε όλο τον κόσμο, έχουν πολύ περισσότερους μετανάστες.
Φίλες και φίλοι, με αυτό τον τρόπο, η ίδια η Δημοκρατία, οι ίδιοι οι αποκεντρωμένοι φορείς της Αυτοδιοίκησης, μπορούν να ενδυναμωθούν, καθώς θα πρέπει να αποδυναμώνεται και να αποψιλώνεται η γραφειοκρατία και η παντοδυναμία του συγκεντρωτικού κρατικού μηχανισμού της χώρας μας, συμβάλλοντας σε πρωτοβουλίες των πολιτών, οι οποίες θα βοηθήσουν στις μεγάλες αλλαγές που κάνουμε για τη χώρα, καθώς και στην επίλυση προβλημάτων, αλλά και στη μεταφορά εξουσίας στον πολίτη.
Τέλος, η δια βίου μάθηση θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του καθενός, της κάθε προσωπικότητας ξεχωριστά. Αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο βρέθηκα εδώ σήμερα, μαζί σας. Πρώτα απ’ όλα, διότι πιστεύω στη δια βίου μάθηση και πάντα πίστευα σ' αυτήν. Και δεύτερον, διότι πιστεύω ότι η αλλαγή στην παιδεία, μέσα από μια φιλοσοφία που φέρνει η δια βίου μάθηση, είναι και ο βασικός μοχλός σήμερα - και ακόμα περισσότερο αύριο - που θα μας επιτρέψει να αναπτύξουμε τις δικές μας, τις ελληνικές, αυτόχθονες δυνάμεις, ώστε να μην χρειαστούμε ποτέ πια δάνειες δυνάμεις. Να μπορούμε απελευθερωμένοι, να ορίζουμε εμείς τη δική μας, ελληνική πορεία.
Ευχαριστώ πολύ.
