Ομιλία του Πρωθυπουργού κ. Αντώνη Σαμαρά
στη συνάντηση της Αθήνας που διοργάνωσε το «Nouvel Observateur»
σε συνεργασία με την «Καθημερινή»
Φίλες και φίλοι,
Το θέμα της σημερινής συζήτησης μοιάζει προκλητικό και θα έλεγα και παράδοξο από πρώτη άποψη. Η Ευρώπη ήταν πάντα η κοιτίδα της δημοκρατίας. Και μαζί με την Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία, που κι αυτές άλλωστε έχουν ευρωπαϊκή πολιτειακή παράδοση, αποτελούν τα προπύργια της δημοκρατίας διεθνώς.
Τι νόημα έχει, λοιπόν, να συζητάμε πώς θα «τολμήσουμε τη δημοκρατία» στην Ευρώπη, όπου η δημοκρατία θεωρείται ριζωμένη περισσότερο από οπουδήποτε άλλο μέρος της γης και από οποτεδήποτε άλλοτε στο παρελθόν;
Απαντώ λοιπόν ευθέως: αυτή η συζήτηση έχει νόημα και τη θεωρώ εξαιρετικά επίκαιρη, επειδή ακριβώς θέτει ένα θέμα ουσίας για το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα.
Γιατί αλήθεια, αν δημοκρατία είναι απλώς ένας τύπος πολιτεύματος που εξαντλείται σε κάποιες συνταγματικές ρυθμίσεις, όπου κυβερνά η εκάστοτε πλειοψηφία και ελέγχει η μειοψηφία, αν αυτό και μόνο είναι δημοκρατία, τότε στην Ευρώπη μπορούμε να τη θεωρούμε «δεδομένη». Και ασφαλώς δεν χρειάζεται και «τόλμη», για να αποκτήσουμε κάτι το οποίο το έχουμε ήδη…
Όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι! Η δημοκρατία είναι πολύ περισσότερα από το θεσμικό της τυπικό: Είναι μια σχέση ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας, ένα κοινωνικό συμβόλαιο, που συμπεριλαμβάνει, όχι μόνο τους κανόνες διακυβέρνησης, αλλά και τις αρχές συγκρότησης της κοινωνικής μας συνοχής: μια «κοινωνία αρχών», αξιών, προτύπων, φιλοδοξιών και ήθους, που όλα μαζί συνθέτουν αμοιβαίες δεσμεύσεις και θεμελιώνουν δικαιώματα κοινά για όλους.
Για μένα η Δημοκρατία, λοιπόν, είναι πάνω απ’ όλα τρία πράγματα:
Είναι μια κοινότητα αξιών και προτύπων, στην οποία εθελοντικά συμμετέχουν τα άτομα ως «κοινωνία ελευθέρων προσώπων».
Είναι η προσωπική Ελευθερία κάθε πολίτη, που κατοχυρώνεται επειδή ακριβώς υπάρχει η κοινότητα, μέσα στην οποία συμμετέχει ισότιμα ο πολίτης, για να πραγματώσει την Ελευθερία του.
Κι είναι τέλος μια συνεχής δυναμική ισορροπία: ανάμεσα στην κοινότητα, χωρίς την οποία δεν έχει νόημα η δημοκρατία και στην προσωπική ελευθερία, χωρίς την οποία δεν υπάρχει δημοκρατία. Ανάμεσα στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη.
Και καθώς συνέχεια οι συνθήκες αλλάζουν, αυτή η ισορροπία πρέπει και αυτή να αναπαράγεται συνεχώς. Να αποκαθίσταται, όταν πάει να διαταραχθεί και να διασφαλίζεται, όταν από καιρό σε καιρό κινδυνεύει να διαταραχθεί, να ανατραπεί. Γι’ αυτό και τη δημοκρατία, όσο σταθερή κι αν μοιάζει κι όσο βαθιά ριζωμένη κι αν είναι, δεν πρέπει ποτέ να την παίρνουμε ως «δεδομένη».
Υπάρχουν λοιπόν, τρείς λέξεις-κλειδιά για τη Δημοκρατία: Ελευθερία - Δικαιοσύνη και Ισορροπία. Και οι τρείς είναι αξεχώριστες για το δημοκρατικό πολίτευμα:
Αν διαταραχθεί η Ελευθερία, ακυρώνεται η Δημοκρατία.
Αν διαταραχθεί η Δικαιοσύνη, υπονομεύεται η συνοχή της κοινωνίας και κλονίζεται η Δημοκρατία.
Αν διαταραχθεί η Ισορροπία, υπονομεύεται και η Δικαιοσύνη και η Ελευθερία.
Παραδοσιακά, ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στα δύο από τρία αυτά προτάγματα της δημοκρατίας. Στην Ελευθερία και στη Δικαιοσύνη! Αλλά μάλλον υποτίμησε την Ισορροπία ανάμεσά τους…
Η φιλελεύθερη παράδοση της κεντροδεξιάς, έδωσε προτεραιότητα στην ελευθερία της δημιουργίας και στη δικαιοσύνη της ισότητας ευκαιριών.
Η πολιτική παράδοση της κεντροαριστεράς, έδωσε προτεραιότητα στις πολιτικές ελευθερίες και στην δικαιοσύνη της αναδιανομής εισοδήματος.
Όμως, πιστεύω ότι μια ανοικτή δημοκρατική κοινωνία, δεν μπορεί να αναδιανέμει κάτι που δεν παράγει. Οι πολιτικές ελευθερίες του ατόμου δεν μπορούν να υπάρχουν χωρίς τις οικονομικές ελευθερίες των παραγωγών και των καταναλωτών. Εκεί που ακυρώνονται οι οικονομικές ελευθερίες, επικρατεί κρατισμός, ο οποίος σταδιακά αναδιανέμει ένα εισόδημα που δεν υπάρχει. Άρα αναδιανέμει δανεικά. Και άρα οδηγείται βαθμιαία, μια τέτοια χώρα, στη χρεοκοπία.
Όμως προσέξτε: ένα κοινωνικό μοντέλο που δίνει προστασία στους αδύναμους και ευκαιρίες σε όλους, είναι απαραιτήτως και ένα οικονομικό μοντέλο ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας.
Άρα, εκείνο που φαίνεται να έλειψε ως τώρα – κι αυτό που οφείλουμε πραγματικά να τολμήσουμε να κάνουμε – είναι να ξεπεράσουμε τα κλισέ, να τολμήσουμε τη μεγάλη σύνθεση και να αποκαταστήσουμε το μεγάλο ζητούμενο, την Ισορροπία.
Η «κοινωνική οικονομία» της αγοράς, αυτό που εμείς ονομάζουμε «κοινωνικό φιλελευθερισμό», είναι μια τέτοια πετυχημένη προσπάθεια ισορροπίας και σύνθεσης. Είναι όμως, ακόμα, ένα νέου τύπου κοινωνικό συμβόλαιο. Το οποίο στηρίζεται στις εξής θεμελιώδεις αρχές:
Πρώτον, ότι η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι μονοπώλιο καμιάς πολιτικής παράταξης. Και σίγουρα δεν είναι μονοπώλιο της Αριστεράς. Όλοι οι πολίτες απαιτούν κοινωνική δικαιοσύνη. Άλλοι δίνουν έμφαση στο να υπάρχει ένα ισχυρό «προστατευτικό δίχτυ», ένα κατώτατο, αν θέλετε, ανεχτό επίπεδο διαβίωσης για τους αδύναμους. Άλλοι δίνουν έμφαση στο να υπάρχουν ευκαιρίες για όλους…
Δεύτερον, ότι η ασφάλεια επίσης δεν είναι μονοπώλιο καμιάς παράταξης. Και σίγουρα δεν είναι μονοπώλιο της Δεξιάς. Όλοι οι πολίτες απαιτούν ασφάλεια, χωρίς την οποία χάνεται η ελευθερία τους. Όπου κυριαρχεί ο φόβος, σίγουρα δεν μπορεί να σταθεί η Ελευθερία.
Τρίτον, κανείς δεν μπορεί να αναδιανέμει πλεόνασμα που δεν παράγει. Μόνο μια ανταγωνιστική οικονομία μπορεί να παράγει ευημερία και ευκαιρίες. Αναδιανομή χωρίς ανταγωνιστικότητα, οδηγεί σε υπερχρέωση της κοινωνίας και ισοπέδωση όλων προς τα κάτω.
Τέταρτον, υπέρτατο πρόταγμα για μια δημοκρατική κοινωνία είναι το «κοινό καλό». Και όχι το καλό των εκάστοτε «ισχυρών». Όχι το καλό των «εγκαθιδρυμένων συμφερόντων», όχι το καλό των «συντεχνιών», όχι το καλό μιας προνομιακής ελίτ. Το κοινό καλό! Κανείς δεν περισσεύει, αλλά όλα και όλοι οφείλουν να υποτάσσονται σε αυτό το «κοινό καλό». Και βεβαίως στη δημοκρατική νομιμότητα!
Πέμπτον, για μας τους Ευρωπαίους, το κοινό καλό κάθε κοινωνίας χωριστά πραγματώνεται στη σύγκλιση και στην ενότητα της Ευρώπης συνολικά. Αυτό ξεκίνησε πριν εξήντα χρόνια περίπου ως μια τολμηρή ιδέα. Τώρα έχει γίνει μια πραγματικότητα. Με τις δυσκολίες της, με τις δοκιμασίες της. Με τις κρίσεις που πέρασε και περνάει. Με τα λάθη που πράγματι διέπραξε κατά καιρούς και τα διορθώνει. Αλλά είναι πια συνειδητή επιλογή για όλους μας…
Ο καθένας, μόνος του, είτε πρόκειται για μεγάλο κράτος είτε πρόκειται για μικρό κράτος, θα κερδίσει πολύ λιγότερα απ’ ό,τι μπορούμε να κερδίσουμε όλοι μαζί. Κι ο καθένας μας θα κινδυνεύσει πολλά περισσότερα, αν μείνει μόνος του, ενώ όλοι μαζί θα είμαστε και πιο δυνατοί και πιο θωρακισμένοι.
Ο καλύτερος τρόπος για να εκτιμήσουμε τι έχουμε κατακτήσει είναι να δούμε τι συμβαίνει γύρω μας, στην ευρύτερη περιφέρειά μας, εκτός Ευρώπης: Όπου μικρές και μεγάλες χώρες περνούν εσωτερικά προβλήματα και είναι αποσταθεροποιημένες. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί λαοί θέλουν να μπουν στην Ευρώπη, αλλά δεν υπάρχει χώρα ή λαός που να βρίσκεται μέσα στην Ευρώπη και να θέλει να φύγει! Η Ενωμένη Ευρώπη, με όλα τα προβλήματα που συζητάμε κατά καιρούς, είναι ασύγκριτα καλύτερη απ’ όλες τις «εναλλακτικές λύσεις».
Ναι, είναι συχνά πολύ γραφειοκρατική στη λειτουργία της.
Κι αυτό σιγά-σιγά το ξεπερνάμε…
Ναι, η νομισματική ένωση είχε σοβαρότατες κατασκευαστικές αδυναμίες τις οποίες προχωρούμε να διορθώσουμε…
Ναι υπάρχουν ακόμα κάποια στερεότυπα που χωρίζουν τους λαούς της Ευρώπης σε «Βορρά και Νότο», σε «παλαιά και νέα μέλη», σε «ατλαντιστές και μη». Αλλά όλοι, για να πω μόνο για το πρώτο, γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει Βορράς χωρίς Νότο, ούτε Νότος χωρίς Βορρά στην Ευρώπη...
Ναι, η κρίση που πέρασε ολόκληρη η Ευρώπη την τελευταία τετραετία, η κρίση που χτύπησε πιο σκληρά το νότο και περισσότερο απ’ όλους την Ελλάδα, δημιούργησε σε μερικούς όχι απλά αμφιβολίες, αλλά ακόμη και την αμφισβήτηση για το μέλλον της Ένωσης…
Ναι, στην παγκόσμια σκακιέρα της Εξωτερικής πολιτικής, η Ευρώπη πολλές φορές απουσιάζει ή πάντως δεν διεκδικεί το ρόλο του «πρωταγωνιστή»…
Όμως, όλα αυτά τώρα τα ξεπερνάμε! Οι χειρότερες προβλέψεις – και για την Ελλάδα και για το ευρώ για παράδειγμα - διαψεύστηκαν πανηγυρικά.
Εμείς στην Ελλάδα αποδείξαμε την ικανότητά μας να ξεπερνάμε τεράστιες δοκιμασίες. Οι εταίροι μας απέδειξαν την αλληλεγγύη τους. Κι όλοι μαζί, νομίζω, αποδείξαμε ότι η Ευρώπη δουλεύει…
Έκτον, θα πω ότι όλοι πιστεύουμε στην Ευρώπη. Αλλά και όλοι παλεύουμε για περισσότερη και καλύτερη Ευρώπη. Τι σημαίνει αυτό;
Όταν δεν καταφέρνουμε να εξισορροπήσουμε την Ανάπτυξη με την Σταθεροποίηση, δημιουργούμε τότε αμφιβολίες για όλο το ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Όταν δεν καταφέρνουμε να δημιουργούμε ευκαιρίες για όλους, υπονομεύουμε το ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Όταν δεν καταφέρνουμε να βρούμε τη «χρυσή τομή» ανάμεσα στις φιλοδοξίες όλων και στις ανησυχίες του καθενός ξεχωριστά, δημιουργούμε ρήγματα μεταξύ μας.
Ξαναγυρνάμε, λοιπόν, σε αυτό που ήδη υπονόησα προηγουμένως: «Πρέπει να τολμήσουμε τη δημοκρατία», σήμερα, για εμένα σημαίνει: να τολμήσουμε να συνθέσουμε, να τολμήσουμε να συγκλίνουμε, να τολμήσουμε να σκεφτούμε έξω από τα παραδοσιακά «κουτιά» των στερεοτύπων. Να τολμήσουμε να σκεφτούμε το κοινό μέλλον της Ευρώπης, το κοινό μέλλον όλων μας. Και αυτή πιστεύω ότι είναι και η μόνη εγγύηση της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας στην Ευρώπη.
Φίλες και φίλοι,
Η χώρα μου δοκιμάστηκε πολύ σοβαρά τα τελευταία χρόνια. Και υπάρχουν ανάμεσά σας προσωπικότητες που αυτό το βίωσαν, δεν το έζησαν απλώς. Δοκιμάστηκε από δικά της σφάλματα. Όμως, δοκιμάστηκε και από σφάλματα που έκαναν άλλοι…
Αλλά βρήκε το κουράγιο να παλέψει και να τα διορθώσει αυτά.
Υπάρχουν κάποιοι που δεν βλέπουν τι μας οδήγησε ως εδώ και θέλουν να γυρίσουμε πίσω, σε εκείνα, δηλαδή που μας έριξαν στην κρίση! Να εξακολουθούμε μια «ανάπτυξη» ψεύτικη, κίβδηλη, με δανεικά που μας οδηγούσε κατευθείαν στη χρεοκοπία.
Εμείς, όμως, διαλέξαμε να σταθούμε στα πόδια μας: να κάνουμε τη μεγαλύτερη δημοσιονομική εξυγίανση που έχει γίνει ποτέ! Να πραγματοποιήσουμε τις μεγαλύτερες και περισσότερες μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει ποτέ σε τόσο σύντομο χρόνο! Να εξαλείψουμε και το πρωτογενές έλλειμμα στον Προϋπολογισμό μας και το εμπορικό έλλειμμα στις εξωτερικές συναλλαγές μας. Το δίδυμο έλλειμμα το έχουμε μετατρέψει σε δίδυμο πλεόνασμα. Κι όλα αυτά μέσα σε ενάμιση χρόνο! Και ταυτόχρονα να βάλουμε τάξη σε έξι οδυνηρά κι ατέλειωτα κι επώδυνα, δύσκολα χρόνια ύφεσης για τον Ελληνικό Λαό…
Πιστεύω ότι η χώρα ξαναβρίσκει το δρόμο της. Ξαναπαίρνει τη μοίρα της στα χέρια της. Μπαίνει στην Ανάκαμψη και θεραπεύει σιγά-σιγά τις αδικίες που υπέστη ο πολίτης.
Και αυτό το καταφέρνουμε γιατί πιστέψαμε στον εαυτό μας. Πιστέψαμε στην Ευρώπη. Πιστέψαμε στη Δημοκρατία που δεν υπέκυψε στις σειρήνες του λαϊκισμού, αλλά και στις πιέσεις του εξτρεμισμού.
Γιατί υπάρχουν πολλοί εύκολοι τρόποι για να βλάψεις τη χώρα σου. Αλλά υπάρχει ένας μόνο για να την στεριώσεις πάλι στα πόδια της κι είναι ο πιο δύσκολος: Να τολμήσεις όχι αυτό που σε βολεύει κάθε στιγμή, αλλά εκείνο που απελευθερώνει τη δύναμη και τη δημιουργικότητα ενός λαού:
Την Ανάπτυξη, δηλαδή, με ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια.
Τη Δημοκρατία με λογοδοσία στους πολίτες, με υπευθυνότητα, με διαφάνεια και κοινωνική δικαιοσύνη: Κοινές θυσίες για όλους στα δύσκολα, και πολλαπλές ευκαιρίες σε όλους όταν αρχίσει η Ανάκαμψη.
Όπως είχε πει ο Έλληνας ποιητής Ανδρέας Κάλβος:
«Θέλει αρετή και τόλμη η Ελευθερία».
Και η Δικαιοσύνη θέλει, επίσης, αρετή και τόλμη...
Και όπως υπονόησε ο Αριστοτέλης, η Ισορροπία θέλει την υπέρτατη αρετή και την υπέρτατη τόλμη! Διότι χωρίς Ισορροπία, δεν μπορεί να πραγματωθεί ούτε η Ελευθερία ούτε η Δικαιοσύνη.
Χωρίς την αρετή, επομένως, της Ισορροπίας, η Ελευθερία γίνεται αλαζονεία των ισχυρών και η Δικαιοσύνη γίνεται δύναμη για την ισοπέδωση των αδυνάτων.
Η Ενωμένη Ευρώπη αυτή την Ισορροπία αναζητά.
Κι αυτή την Ισορροπία πρέπει να τολμήσουμε.
Η Ενωμένη Ευρώπη είναι το υπέρτατο ανθρώπινο πείραμα. Γιατί αφορά τη σύγκλιση λαών με Ελευθερία και Δημοκρατία.
Σύγκλιση που δεν σημαίνει υποταγή των αδύνατων στους ισχυρούς.
Δημοκρατία που δεν σημαίνει την υποταγή μας σε μια απρόσωπη γραφειοκρατία.
Η Ενωμένη Ευρώπη αναζητά την Ισορροπία ανάμεσα στις διαφορές και τις ταυτίσεις μας, που όλα μαζί συνθέτουν την κοινή ταυτότητα.
Η Ενωμένη Ευρώπη αναζητά την Ισορροπία ανάμεσα στον ελεύθερο ανταγωνισμό, αλλά και στο κοινό συμφέρον. Που παράγει ευημερία και ευκαιρίες για όλους. Και απελευθερώνει τη δύναμή μας.
Ποια είναι, λοιπόν, αυτή η δύναμη της Ενωμένης Ευρώπης;
Δεν είναι απλά το άθροισμα που έχουν τα 28 κράτη μέλη της. Είναι πολύ παραπάνω… Υπάρχει μία τεράστια συνέργεια που δημιουργεί μία απίστευτη προστιθέμενη αξία.
Ίσως σήμερα δεν μπορούμε καν να τη φανταστούμε, πολύ περισσότερο να τη μετρήσουμε. Κι αυτός είναι για εμένα ένας λόγος παραπάνω για να την τολμήσουμε!
Η Ενωμένη Ευρώπη αναζητά την Ισορροπία ανάμεσα σε αυτά που μας χωρίζουν από το χθες και εκείνα που μας ενώνουν στο κοινό αύριο. Ανάμεσα σε αυτά που μπορούμε σήμερα και επιθυμούμε για το μέλλον.
Η Ενωμένη Ευρώπη είναι το όνομα της υπέρτατης Ελευθερίας που αξίζουμε και της Δικαιοσύνης που αποζητάμε.
Και μπορεί να υπάρξει μόνο αν εξυπηρετήσουμε αυτήν την ισορροπία. Δηλαδή αν εξισορροπήσουμε, συνθέσουμε, συγκλίνουμε. Αυτή τη δυναμική Ισορροπία οφείλουμε όλοι να την τολμήσουμε.
Σας ευχαριστώ θερμά.
